Thầy cúng là chủ lễ, người giữ vai trò quyết định của buổi lễ. Theo quan niệm của người Pu Péo, thầy cúng phải là trưởng họ, chỉ có trưởng họ mới có đủ quyền hạn, tiếng nói để đứng ra làm chủ lễ. Ngoài ra, thầy cúng còn là người có hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc và nắm rõ về tổ tiên của các dòng họ dân tộc mình.

Trang phục của thầy cúng là trang phục dân tộc của đàn ông người Pu Péo: áo dài màu đen, khăn quấn từ vai xuống thắt eo màu hồng (khăn quấn giúp phân biệt người Pu Péo với người ở các dân tộc khác như người Nùng hoặc người Hán).

Thầy cúng chính là ông Củng Chẩn Tráng (sinh năm 1960), hiện đang là Bí thư chi bộ thôn Chúng Trải và người cúng phụ là nghệ nhân dân gian Tráng Mìn Hồ (sinh năm 1965) - Trưởng ban mặt trận khu dân cư. Hai ông là một trong số ít người Pu Péo nắm rõ tri thức liên quan đến việc thờ cúng và tế lễ, hầu hết các lễ cúng quan trọng của người Pu Péo đều do ông Củng Chẩn Tráng và ông Tráng Mìn Hồ làm thầy cúng.

Lời cúng sử dụng trong buổi lễ sáng tác bằng chữ Pu Péo cổ và được truyền lại qua nhiều thế hệ thông qua truyền miệng. Do vậy, bài cúng có nhiều phiên bản khác nhau. Theo chia sẻ của ông Củng Chẩn Tráng, nội dung chính của bài cúng thể hiện mong muốn mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, con cháu bình an khỏe mạnh của người dân Pu Péo. Ngoài ra, bài cúng còn thể hiện tình cảm, sự chuẩn bị chu đáo của người dân khi mời các thần và tổ tiên dòng họ về thưởng thức lễ vật. Tùy vào hoàn cảnh từng năm mà người cúng sẽ sáng tác thêm, gửi gắm thêm những tâm tư vào bài cúng gửi tới thần linh.

Bài cúng được phiên âm dựa trên cách phát âm chuyển sang bảng chữ cái La-tinh (dựa theo bản phiên âm tự chép tay của ông Củng Chẩn Tráng - Bí thư chi bộ thôn Chúng Trải, thầy cúng của Lễ cúng thần rừng 2024)

- Chín cây tre: Chín cây tre đủ ngọn đủ cành, xum xuê tươi tốt được chọn làm dàn cúng, dựng giữa hai cây đại thụ trong làng, hướng về cửa rừng
- Nia tre
- Năm cái bát con
- Bốn cái chén
- Một đôi gà trống - mái
- Một con dê
- Một sợi chỉ trắng (hoặc đỏ)
- Một chai rượu
- Một ít hương đốt, tiền vàng
- Một ít cơm chín và một quả trứng luộc: Theo cách chuẩn bị của người Pu Péo, cơm và trứng được đặt trên dàn cúng và dưới nia tre.
+ Trên giàn cúng, cơm được chia thành 10 nắm nhỏ, nặn vuông vắn, xếp thẳng hàng. Trên mỗi nắm cơm, người Pu Péo xé thêm vài miếng lòng trắng trứng nhỏ, tượng trưng cho “thịt”, gọi là “mười cơm mười thịt”.
+ Dưới nia tre, cơm và trứng được chuẩn bị theo cách tương tự, lần lượt: một hàng 10 miếng cơm (tượng trưng cho vị thần ở mỗi ngọn đồi, quả núi và tổ tiên của mỗi dòng họ người Pu Péo); một hàng 8 miếng cơm, tượng trưng cho (thần đồi, thần núi, thần sông, thần suối, …), gọi là “tám cơm tám thịt”; một hàng 7 miếng cơm, gọi là “bảy cơm bảy thịt” và một hàng 5 miếng cơm, gọi là “năm cơm năm thịt” (tượng trưng cho các vị thần quản việc trời và việc đất). Ngoài ra, phía trên các hàng có một nắm cơm to (tượng trưng cho vị thần lớn, cai quản tất cả các vị thần).

Trước khi tiến hành lễ cúng, thầy cúng cùng người dân Pu Péo thắp hương tại miếu thờ - nơi thờ tất cả các vị thần trong văn hóa của họ, xin phép các vị thần bắt đầu làm lễ. Năm 2024, miếu thờ thôn Chúng Trải, xã Phố Là, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang là nơi diễn ra lễ cúng chính và sân nhà sinh hoạt cộng đồng thôn Chúng Trải, xã Phố Là, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang là nơi tổ chức phần hội, các hoạt động, trò chơi truyền thống.

Mỗi năm vị trí làm lễ có thể khác nhau nhưng hướng làm lễ luôn phải nhìn về phía cửa rừng, bởi rừng là chốn linh thiêng, là linh hồn của lễ cúng. Năm 2024, lễ cúng được tổ chức trên sân Miếu thờ, nơi có hai cây đại thụ, hướng đến cửa rừng.

Lễ cúng bắt đầu khi thầy cúng đọc bài cúng cơm mời thần rừng và các vị thần khác cùng ông bà tổ tiên về nhận lễ vật. Lễ cúng kéo dài khoảng 1 tiếng đến 1 tiếng 30 phút, gồm năm lần cúng (3 lần cúng sống, 2 lần cúng chín), giữa mỗi lần cúng có một khoảng nghỉ để người dân chuẩn bị lễ vật.

Lễ vật trong lễ cúng sống gồm một con dê, một đôi gà trống mái cùng cơm và “thịt”.
- Cúng cơm, cúng thịt:
+ Hai hàng “mười cơm mười thịt”: Mời các thần và tổ tiên dòng họ về dự lễ, xin phù hộ cho con cháu gặp nhiều điều lành, ăn nên làm ra.
+ Hàng “tám cơm tám thịt”: Nhờ các thần giúp liên lạc, đi mời các vị thần và tổ tiên dòng họ mà người dân chưa được biết tên về dự lễ
+ Hàng “bảy cơm bảy thịt” và “năm cơm năm thịt”: Xin các thần và tổ tiên dòng họ phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, chăn nuôi thuận lợi.
- Cúng một con dê sống để mời thần chứng lễ, gửi dê cho thần dắt về chăn thả và phù hộ dân làng không bị tà ma làm hại, phù hộ cây trồng gia súc không bị dịch bệnh tàn phá.
- Cúng một đôi gà trống mái để tạ ơn trời đất và các vị thần đã phù hộ cho dân làng khỏe mạnh, may mắn, mùa màng tươi tốt, chăn nuôi gia súc thuận lợi, đồng thời xin các vị thần che chở cho mùa vụ tới.

Con dê và đôi gà trống mái được đem đi lấy tiết rồi mang ra cúng cùng bốn chén rượu thơm.

Con dê và đôi gà trống mái được mang đi mổ, làm sạch tay, chân, miệng sau đó được mang lên cúng tiếp.

Cúng đôi gà đã luộc chín cùng bộ lòng mề chín mời các thần cùng tổ tiên dòng họ về ăn.

Cúng lòng dê luộc chín (lòng, tim, gan, phổi) để mời các thần ăn trước, người ăn sau. Sau đó, người dân trong thôn dùng con dê lễ nấu thắng cố và ăn cùng với nhau.

Lần cúng cuối cùng mang ý nghĩa giao cơm cho thần. Sau khi mời các thần cùng tổ tiên dòng họ về, thầy cúng giao đủ “10 cơm 10 thịt” trên giàn cúng cho các đại thần cai quản các thần bên dưới, xin các thần cùng tổ tiên dòng họ phù hộ, che chở cho dân làng được bình an, may mắn. Giao cơm đến đâu, thầy cúng dọn cơm đến đó.

Sau lễ, thầy cúng đan nan tre, làm thành hình tựa như cái lưới, đặt tiết gà và tiết dê đã trộn với nhau lên, xếp thành hai hàng hai bên, một hàng 9 tiết, một hàng 8 tiết tượng trưng cho “9 thịt sống”, “8 thịt tươi” lọc đi những điều không may, xua đuổi những vị thần “không sạch” (những người mất không nơi nương tựa hoặc các vị thần thiên tai như gió bão, lũ lụt, sạt lở) tránh xa làng bản. 4 tiết bên trên mang ý nhờ thần cai quản, nếu dân làng có mời thiếu các vị thần hay tổ tiên dòng họ thì nhờ thần cai quản mời giúp, chia phần cho đủ rồi mang những điều không may đi xa.

Cuối cùng, thầy cúng xin các vị thần báo cho vụ mùa tới bằng cách xem xương gà. Nếu trên xương chân của con gà lễ có 4 cái lỗ tốt, cắm được gai thẳng lên nghĩa là năm tới dân làng nuôi trồng thuận lợi, vụ mùa bội thu.