XẨM TÀU ĐIỆN

Hát Xẩm là một loại hình âm nhạc dân gian độc đáo, thường gắn liền với hình ảnh những người hát rong, chủ yếu là người khiếm thị, biểu diễn tại các khu vực công cộng như chợ, bến tàu, đầu phố. Với nội dung phong phú, ngôn ngữ dân dã và thủ pháp biểu hiện giàu tính kể chuyện, Xẩm phản ánh sâu sắc các vấn đề xã hội, đạo đức và thân phận con người trong xã hội xưa. Dù từng có thời kỳ phát triển mạnh mẽ tại Hà Nội và các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, hát Xẩm hiện đang đối mặt với nguy cơ mai một trong đời sống đương đại.

Tại TP.HCM, Câu lạc bộ hát Xẩm dân gian Đất Việt là tổ chức đầu tiên và duy nhất quy tụ những nghệ nhân và người trẻ đam mê Xẩm. Câu lạc bộ được sáng lập bởi các nghệ nhân Bắc bộ vào Nam lập nghiệp đã chọn mảnh đất này làm nơi “neo đậu” văn hóa, kết nối với lớp trẻ miền Nam có chung tình yêu với nghệ thuật dân tộc. “Xẩm Tàu Điện” là nơi những con người thuộc hai miền đất nước cùng nhau viết tiếp hành trình hồi sinh của một loại hình đang dần mai một.
Dự án “Xẩm Tàu Điện” được xây dựng với ý tưởng chủ đạo là kết hợp nghệ thuật Xẩm truyền thống với hình thức trải nghiệm trên tàu điện đô thị, từ đó tạo ra một không gian văn hóa mới, vừa bảo tồn di sản vừa đổi mới cách tiếp cận đối với công chúng.

Điểm đặc biệt của dự án nằm ở việc kế thừa trực tiếp từ chính một làn điệu trong hệ thống Xẩm mang tên “Xẩm tàu điện”. Đây là một làn điệu độc đáo được hình thành vào đầu thế kỷ 20 tại Hà Nội – thời điểm thành phố lần đầu tiên xuất hiện loại hình giao thông mới là tàu điện chạy dọc các tuyến phố chính. Các nghệ nhân Xẩm khi ấy đã len lỏi lên các toa tàu, trình diễn để mưu sinh, từ đó sáng tạo ra một làn điệu mới, phản ánh nhịp sống đô thị, sự thay đổi của thời đại, và cả tiếng còi tàu, tiếng xình xịch đường ray… đặc trưng trong không gian âm thanh đô thị.

Chính vì vậy, hình ảnh chủ đạo của dự án là một con tàu kết hợp giữa đuôi tàu điện cũ Hà Nội và đầu tàu metro hiện đại của TP.HCM – không chỉ mang tính biểu tượng thị giác, mà còn là sự tiếp nối tự nhiên và lịch sử giữa một loại hình di sản gắn với phương tiện công cộng truyền thống và đời sống đô thị đương đại. Đây là cách kết nối quá khứ với hiện tại một cách mạch lạc và đầy tinh thần sáng tạo.

Dự án “Xẩm Tàu Điện” hướng đến nhóm đối tượng chính là giới trẻ tại TP.HCM – đặc biệt là những người quan tâm đến nghệ thuật truyền thống, văn hóa đô thị và trải nghiệm du lịch sáng tạo. Đồng thời, dự án cũng mở rộng đến du khách trong và ngoài nước có nhu cầu khám phá chiều sâu văn hóa bản địa qua các hình thức tiếp cận mới mẻ, gần gũi, dễ cảm nhận và giàu tính trải nghiệm.

Dự án được triển khai thông qua hai nội dung chính. Thứ nhất là hoạt động “tour di sản metro” – hình thức tour trải nghiệm kết hợp di chuyển bằng tuyến metro số 1 với các điểm dừng là các trạm trung chuyển có liên kết không gian văn hóa, trong đó người tham gia có thể được nghe trình diễn Xẩm trực tiếp, được thuyết minh về lịch sử làn điệu, hoặc giải mã các yếu tố âm nhạc – thị giác gắn với đời sống đô thị xưa và nay cũng như tham quan các di sản tại TP.HCM. Thứ hai là hoạt động workshop chuyên đề tổ chức tại một địa điểm văn hóa cụ thể, nơi người tham dự được thực hành làm quen với nhạc cụ truyền thống như đàn nhị, trống xẩm, học hát một số câu hát Xẩm đơn giản, hiểu rõ ngữ cảnh trình diễn và câu chuyện lịch sử của nghệ thuật này, từ đó xây dựng mối liên kết cá nhân sâu sắc hơn với di sản.

Thông qua các hình thức ứng dụng này, dự án không chỉ dừng lại ở việc trình diễn nghệ thuật mà còn tạo ra không gian giao lưu, giáo dục công chúng và thúc đẩy du lịch văn hóa nội đô theo hướng bền vững. Đồng thời, đây cũng là mô hình thử nghiệm tích hợp giữa bảo tồn di sản phi vật thể và hạ tầng giao thông hiện đại, nhằm chứng minh rằng di sản văn hóa truyền thống hoàn toàn có thể tồn tại và phát triển trong lòng đô thị năng động nếu có chiến lược gắn kết sáng tạo và phù hợp với thị hiếu đương đại.