“Hát Xẩm” Ninh Bình – loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian độc đáo, từng vang lên nơi các chợ quê, bến nước – là một di sản văn hóa có giá trị sâu sắc, phản ánh tâm hồn và thân phận người lao động xưa qua những câu hát mộc mạc, đậm chất trữ tình. Được ghi danh trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2022, “Hát Xẩm” có nguồn gốc từ các địa phương thuộc thành phố Ninh Bình như huyện Yên Mô, huyện Kim Sơn, … không chỉ là âm thanh của ký ức mà còn là tiếng vọng của một thời văn hóa dân gian rực rỡ.
Năm 2013, sau khi Nghệ sĩ Ưu tú Hà Thị Cầu người được mệnh danh là “báu vật nhân văn sống”, “người giữ hồn xẩm” qua đời, thì đội ngũ nghệ nhân hát Xẩm càng khan hiếm. Từ trước đến nay, việc truyền dạy hát xẩm chủ yếu thông qua truyền khẩu, kéo theo khâu tư liệu hóa cũng hạn chế, vì vậy, “Hát Xẩm” Ninh Bình đang đối mặt với nguy cơ thất truyền. Thời gian gần đây, trước xu hướng tìm về với các giá trị văn hóa truyền thống, Xẩm Ninh Bình dần được phục hồi hoạt động thông qua sự thành lập của các chiếu xẩm, câu lạc bộ xẩm. Tuy nhiên, những hoạt động để đưa xẩm quay trở lại vẫn chưa thực sự nổi bật, chưa đủ thu hút khi đặt lên bàn cân với những loại hình văn hóa dân gian khác như Quan họ, hát Xoan,… Việc tạo hứng thú và kích thích mong muốn tìm hiểu về Xẩm Ninh Bình đối với công chúng bên ngoài cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ đang là một vấn đề cấp thiết, cần được giải quyết để mang Xẩm đến gần hơn với mọi người.
Với mong muốn bảo tồn, phát huy và lan tỏa di sản văn hóa phi vật thể Xẩm Ninh Bình cũng như hỗ trợ cộng đồng Xẩm Ninh Bình lan tỏa loại hình này đến gần hơn với công chúng, “Tí Toáy” ra đời tựa như một cách khám phá, tiếp cận mới với Xẩm, kích thích sự tò mò và mong muốn khám phá loại hình âm nhạc truyền thống này. Không chỉ dừng lại ở việc lắp ghép, “Tí Toáy” còn mang âm thanh của Xẩm Ninh Bình đến với người trải nghiệm. Với nhóm đối tượng mục tiêu từ 18 – 24 “Tí Toáy” sẽ là một cách tìm hiểu hoàn toàn mới, thay vì là nghe, xem, đọc như những cách tìm hiểu thông thường bởi “Tí Toáy” không chỉ có giá trị sưu tầm, mà còn có xu hướng trở thành công cụ để giáo dục về di sản văn hóa, giúp các bạn có thể phát triển, tiếp cận một cách đa giác quan, thúc đẩy sự tò mò, tìm hiểu về loại hình nghệ thuật dân gian “hát Xẩm”.
Bên cạnh đó “Tí Toáy” còn là sản phẩm quà tặng văn hóa mang tính sáng tạo, góp phần quảng bá hình ảnh nghệ thuật Hát Xẩm đến công chúng trong và ngoài nước; mở rộng thành bộ sưu tập ứng dụng đa dạng phục vụ thị trường công nghiệp văn hóa để truyền đi thông điệp: “Viết tiếp câu chuyện Xẩm xưa bằng ngôn ngữ sáng tạo để di sản chạm tới trái tim cộng đồng”.
